W tym artykule mówimy tylko o odruchowych reakcjach układu wegetatywnego, które spotykamy na wszystkich jego piętrach i o których można by sądzić, że ten sposób reagowania, jako elementarny i prymitywny, występuje na wszystkich piętrach pod tą samą, jednolitą postacią. Mylność takiego sądu przejawia się w sposób najjaskrawszy, jeśli zwykłą postać reakcji wegetatywno-odruchowej porównamy z reakcjami wegetatywnymi w korze mózgowej, znowu na podstawie opisu Tinela.
Wpływy kory mózgowej na układ wegetatywny są niewątpliwe, mówi ten autor, ale jest niemniej pewne, że wpływy te ograniczają się tylko do ośrodków diencefalicznych i tylko za ich pośrednictwem są przekazywane całemu organizmowi. Z naszego punktu widzenia zjawiska te rzucają bardzo jaskrawe światło na wzajemny stosunek automatyzmów piętrowych, gdyż świadczą o tym, że narządy piętrowe wpływają na siebie jako całości, a tam gdzie te wpływy występują w sposób izolowany, mamy do czynienia tylko z pozorami reakcji izolowanej (porównaj Goldsteina). Natomiast dalekie są jeszcze od ustalenia, chociaż znane od dawna, poszczególne reakcje wegetatywne, wywoływane przez podrażnienia korowe i przypisywane korowym ośrodkom sercowym, oddechowym, źrenicznym, ślinowym, potowym, połykowym, ruchów żołądka, wydzielania żołądka i trzustki, oddawania moczu i stolca, regulacji termicznej. T i n e 1 uważa, że ilość i różnorodność wszystkich tych reakcji korowych ma w sobie na pierwszy rzut oka coś niesamowitego, zwodniczego, a to tym bardziej, że prawie wszystkie te reakcje są otrzymywane przez podrażnienie tej samej okolicy, mianowicie płata czołowego (gyrus sigmoideus, gyrus cruciatus), ku przodowi od regio motorica na całej jej wysokości. Ale pomimo trudności rozstrzygnięcia tych zagadnień, można już dzisiaj przewidywać na podstawie nowszych badań, w jakim kierunku to rozstrzygnięcie pójdzie. Więc pierwszym zasadniczym faktem stwierdzonym jest to, że po wycięciu ośrodków diencefalicznych podrażnienia kory mózgowej nie wywołują żadnej z przytoczonych poszczególnych reakcji, np. nie wywołują reakcji termicznej po wycięciu ośrodka termicznego lejkowo-guzkowe- go albo reakcji źrenicy po wycięciu ośrodka podwzgórzowego. Natomiast nawet po zupełnym usunięciu kory mózgowej ośrodki środmóżdża zachowują całą swoją aktywność i odpowiadają odruchami wegetatywnymi na wszystkie podrażnienia wegetatywne. Śródmóżdże jest zatem stacją niezbędną do skuteczności wszystkich podrażnień wegetatywnych kory.
Wyniki podrażnień korowych Tinel dzieli na następujące kategorie: 1) banalne odruchy na podrażnienia czuciowe, na które bezpośrednio odpowiada odruch diencefaliczny, termiczny i naczynio-ruchowy, wyraźniejszy z części przednich i średnich kory aniżeli tylnych; 2) odruchy korowe wzmacniające, w których podrażnienie usystematyzowane kory działa na śródmóżdże prawdopodobnie za pośrednictwem ruchowych ośrodków wegetatywnych w korze; np. podrażnienie obwodowe bólowe nerwu kulszowego nie wywołuje wcale bólowego rozszerzenia źrenic, jeśli ośrodek podwzgórzowy jest zniszczony, natomiast wywołuje to rozszerzenie, jeśli zniszczona jest kora mózgowa; ale rozszerzenie jest wyraźnie silniejsze, jeżeli kora jest również zachowana; 3) reakcje wegetatywne synergiczne, towarzyszące ruchowi przy podrażnieniach ośrodków ruchowych kory, w sąsiedztwie których znajduje się większość prawdziwych ośrodków wegetatywnych, np. odruch źreniczny przy synergicznych ruchach gałek ocznych; 4) nie można twierdzić na pewno, czy przed regio motorica istnieje rzeczywiste przedstawicielstwo różnych czynności trzewiowych (ośrodki naczynioruchowe, źreniczne, potowe, sercowe, oddechowe, trzewiowe itd.); ale w tej okolicy istnieją niewątpliwie wpływy wegetatywne i trzewiowe, które jednak — być może —• raczej w sposób globalny i rozlany uruchomiają układy współczulny i parasympatyczny, których podrażnienie przejawia się w reakcjach równocześnie naczynioruchowych, sercowych i trzewiowych, właściwych każdemu z tych układów; 5) cała grupa faktów ustalonych, polegających na prawie stałym skojarzeniu odruchów wegetatywnych z procesami psychicznymi. Stanowi uwagi towarzyszą zmiany napięcia naczynioruchowego i źrenicznego, a także zwolnienie czynności serca i oddychania. Reakcje niekiedy bardzo gwałtowne wiążą się ze stanami wzruszeń, bladość lub zaczerwienie twarzy, rozszerzenie źrenic, gęsia skórka lub zimne poty, wzmożenie napięcia, zaburzenie oddychania, przyśpieszona czynność serca i szereg trzewiowych przejawów wzruszeniowych. Wszystkie te przejawy są reakcjami wegetatywnymi pochodzenia niewątpliwie korowego, wypływającymi »z rozlewania się podrażnień psychicznych na korowe ośrodki wegetatywne». Z tego punktu widzenia jest rzeczą naprawdę charakterystyczną, dodaje tu T i n e 1, że większość przed chwilą wyliczonych ośrodków wegetatywnych znajduje się w środkowej okolicy czołowej, na ogół pośredniczącej pomiędzy okolicą czuciowo-ruchowa a prawdopodobną sferą czynności psychicznych. Już Ferrier, lokalizując ośrodek rozszerzenia źrenicy, skojarzony z ośrodkiem czołowym kierunku patrzenia, słusznie podkreślał ścisły związek tych ruchów ze zjawiskiem »uważania». Tinel uważa te synergie psychowegetatywne za należące do kategorii »towarzyszących odruchów wegetatywnych»; 6) aktywność korowa wprowadza czynnik zmienności, względności, plastyczności, których przykład dają nam nieskończone odmiany odruchów wzruszeniowych i które pod wszystkimi względami potwierdzają doświadczenia Pawłowa nad odruchami warunkowymi. Co najmniej duża ilość tych synergii psychowegetatywnych należy do kategorii odruchów warunkowych, częściowo tworzonych przez nawyk, wzmacnianych przez powtarzanie, zdolnych do przekształcania się lub do zastępowania jednych przez drugie i ulegających łatwo całej serii pobudzeń lub zahamowań, zależnie od okoliczności, w których są wywoływane. Tak ujmowane odruchy psychowegetatywne wymagają nieskończonej ilości dróg kojarzeniowych nadkorowych pomiędzy »ośrodkami psychicznymi» a ośrodkami wegetatywnymi kory, co zresztą jest ułatwione przez ośrodkowe położenie tych ostatnich pomiędzy ośrodkami regionis sensomotoricae a okolicą psychiczną kory.
