Jednym z najbardziej elementarnych i podstawowych warunków rozwoju psychicznego jest pamięć. »Polem pamięci, pisze H. Pieron, jest pole całego życia umysłowego, które bez wspomnień byłoby niemożliwe. Nie istnieją bowiem takie procesy psychiczne, które by nie wymagały zachowawczości mnemicznej.»

Celem tego rozdziału nie jest omawianie zagadnienia pamięci w jego całości i w jego stosunku do poszczególnych czynności psychicznych, ale ujęcie go tylko z ograniczonego punktu widzenia dynamicznej genezy czynności psychicznych, której neurodynamicznych odpowiedników będziemy poszukiwali w następnych rozdziałach.

Widzieliśmy, że z tego punktu widzenia czynności psychiczne stanowią swoiste unicum wśród wszelkich innych czynności organizmu, ponieważ pozostają w ciągłej ewolucji, doprowadzającej nie tylko do ilościowych, ale i do jakościowych dynamizmów psychicznych, które należą do różnych okresów rozwojowych i które nawarstwiają się chronogennie jedne na drugie; aktywność psychiczna jest ciągłym ruchem, ciągłą zmianą postępującą. Ale równocześnie psychologia podkreśla tożsamość każdej osobowości psychicznej, dającą się stwierdzić pomimo jej ciągłej ewolucji, tożsamość, która jest równoznaczna z brakiem zmiany, z brakiem ruchu, z zachowawczością. Niektórzy psycholodzy podkreślają trudność pogodzenia tego ruchu z bezruchem, dynamiki ze statyką. Trudność ta staje się rzeczywiście zagadką, nie dającą się w ogóle rozwiązać, ale tylko dla tych autorów, którzy nie widzą mnemicznego charakteru wszelkich czynności psychicznych i mylnie ujmują podstawowe cechy pamięci, osobniczej, widząc w niej zjawisko tylko dynamiczne, mianowicie dwufazowe: fazę zapamiętywania i fazę przypominania. W takim ujęciu pamięci istotnie nie ma miejsca dla braku ruchu, dla statyki, dla tej zachowawczości, której zawdzięczamy tożsamość naszej osobowości psychicznej, a bez której zresztą i żadna ewolucja psychiczna nie byłaby możliwa.