Nadbudowa energetyczna

Stwierdzenie przez elektroencefalografię, że aktywność własna kory mózgowej, występująca samorzutnie pod postacią potencjałów, omówionych w rozdziale poprzednim, nie istnieje u noworodka i jest dynamizmem nabywanym w życiu osobniczym dziecka, jest faktem z punktu widzenia ewolucyjnego pierwszorzędnej wagi. A jeżeli ten nabyty charakter samorzutnej aktywności własnej kory zestawimy z tymi encefalograficznymi faktami, które świadczą o tym, że potencjały korowe są u człowieka tym większe, im mniej jest podrażnień zewnątrzpochodnych i ustrojowych, to musimy dojść do wniosku, że pod względem tych trzech kardynalnych cech, mianowicie: i) charakteru nabytego, 2) samorzutności i 3) pewnego przeciwieństwa do podrażnień dośrodkowych — mamy zupełną analogię do procesów intrapsychicznych. Podkreślany przez elektroencefalografów wielki wpływ uwagi i wzruszeń na samorzutne potencjały korowe zwiększa jeszcze bardziej ścisły ich związek z procesami intrapsychicznymi. Wzmiankowana również w poprzednim rozdziale teoria łańcuchów neuronów wewnątrzkorowych, tworzących zamknięte kręgi wzdłuż których krążą nieskończenie impulsy nerwowe, zdaje się także pozostawać w zgodzie zarówno z danymi elektroencefalografii jak i z tym najczęstszym, czy może nawet jedynym typem procesów intrapsychicznych, które po przebiegu okrężnym wracają w końcu do tego punktu, z którego wyszły.

Elektroencefalografia nie stwierdziła dotąd doświadczalnie genezy fal alfa, stanowiących elementarny, podstawowy, 1o-cyklowy rytm kory mózgowej, udzielany przez nią obwodowym narządom ruchu. Nie ma jednak żadnych podstaw do przypuszczenia, że geneza elektrycznej aktywności własnej kory mózgowej jest inna niż geneza wszelkich innych nastawień i czynności swoistych tej kory, powstających pod wpływem dynamizmów piętra podrzędnego i mających charakter mnemiczny. Oczywiście, musimy przyjąć istnienie wielkich różnic pomiędzy swoistymi nastawieniami mnemicznymi kory mózgowej, psychologicznie mającymi charakter jakichś zespołów gnostyczno-uczuciowych, a ciągłymi, elementarnymi, powszechnymi, wszędzie w korze obecnymi wyładowaniami samorzutnymi potencjałów. Fale korowe o różnych rytmach alfa, a może i beta, zdają się tworzyć jakieś synchronizmy wyładowań elektrycznych będące dynamizmem bardzo złożonym w porównaniu do przewodnictwa podrażnień w łuku odruchowym, ale pomimo swej złożoności mającej charakter jakiejś jedności czynnościowej, będące czymś elementarnym, ewolucyjnie i hierarchicznie niższym od swoistych, mnemicznych nastawień korowo- psychicznych z natury swej wciąż zmiennych. Fale alfa, trwające nawet we śnie, zdają się być raczej dynamiczną gotowością do swoistych czynności korowo-mnemicznych, warunkiem tych ostatnich, przejawem »napędu» niż odpowiednikiem samych procesów intrapsychicznych.

Fundamenty mnemiczno-energetycznej nadbudowy. Mamy prawo sądzić, że mnemiczna nadbudowa kory mózgowej jest tym samym, co Lapicque nazywa »nastawieniem subordynacyjnym», powstającym w ośrodkach pod wpływem działania neuronów obwodowych, zaś w neuronach obwodowych pod wpływem działania ośrodków nerwowych. Jeżeli tak jest, to najgłębszym fundamentem, na którym w życiu osobniczym dziecka wyrasta mnemiczna nadbudowa kory, czyli jej nastawienie subordynacyjne, jest — według teorii Lapicque’a — budowa jej tkanki nerwowej, której konstytucyjna pobudliwość zależy przede wszystkim od własności koloidalnych tkanki.

Oprócz własności budowy tkanki nerwowej, stanowiących w dużej mierze cechy dziedziczne, pobudliwość konstytucyjna tkanek zależy w wielkim stopniu od innego jeszcze czynnika, mianowicie od wpływów układu gruczołów dokrewnych. Wzajemna jak najściślejsza zależność czynności gruczołów dokrewnych od układu nerwowego wegetatywnego i czynności tego ostatniego od wpływów humoralnych jest tak znana, że możemy tu poprzestać na ogólnikowym podkreśleniu, że wszelkie wpływy humoralne bezpośrednio działają jedynie i wyłącznie na zwiększenie lub zmniejszenie konstytucyjnej pobudliwości tkanki nerwowej kory, a przez to — więc pośrednio — mogą wpływać i na pobudliwość jej nadbudowy mnemiczno-energetycznej, czyli na jej swoiste nastawienia subordynacyjne. Ale nie należy nigdy zapominać, że żadne wpływy hormonalne nie mogą stworzyć żadnego nastawienia subordynacyjnego, żadnego odruchu warunkowego, ponieważ wszelkie nastawienia swoiste kory są zawsze natury mnemicznej, engraficznej, czyli zależą, od mechanizmów zespołowo-nerwowych, a nie chemiczno-dokrewnych. Pogląd ten znajduje silne poparcie we wszystkich faktach odruchowości warunkowej, w często wzmożonej pobudliwości płciowej u kobiet w okresie przekwitania, a niekiedy i u mężczyzn nawet w wieku starczym, co nie u wszystkich autorów znajduje należytą ocenę.

Czynniki chemiczno-hormonalne są, jak wiadomo, jedynym kierownictwem czynności ustrojowych organizmu żyjącego we wczesnych okresach jego rozwoju płodowego. Ale w tych okresach życia ustroju, w których jego układ nerwowy wegetatywny już wykonywa swą rolę regulatora czynności gruczołów dokrewnych, subtelne mechanizmy korowo-psychiczne są chronione od niebezpiecznie silnych brutalnych wpływów chemicznych i hormonalnych nie tylko przez regulację nerwową, której możliwości są ograniczone, ale i przez barierę ektomezodermalną. Pomimo wszystkich tych urządzeń ochronnych, nawet w warunkach normalnych czynniki hormonalne wpływają bez wątpienia na czynności korowo-psychiczne, a więc swoiste; ale ten wpływ — podkreślamy to raz jeszcze —- jest pośredni, gdyż bezpośrednio jest wywierany na pobudliwość konstytucyjną tkanki nerwowej kory i przejawia się nie w jakości, ale w tempie i nasileniu reakcji instynktowych i psychicznych, czyli w temperamencie z jednej strony, a z drugiej strony bierze udział w rytmicznej naprzemienności stanów snu i czuwania. Wszystkie te wpływy chemiczno-hormonalne nie mają w sobie zatem rzeczywiście żadnego »wybiórczego» charakteru, a mają raczej charakter ogólnego »napędu» lub jego braku, który występuje w literaturze pod różnymi nazwami: élan vital, biotonus, ogólna drażliwość przeciwstawiana swoistej pobudliwości. Przykładem takiego »napędu» są wpływy nadtarczyczne, przykładem niedomogi tego napędu — przypadki z niedomogą tarczycy.

Marcin Autor